اطلاعات ضروری برای نگهداری از پرنده ها در منزل

- Eدکتر محمد لطفی زاده

نگهداری از هر پرنده‌ای که قابلیت اهلی شدن دارد و نسل آن با نگهداری در منزل به خطر نمی‌افتد با رعایت 2 اصل بلامانع است. اصل اول آشنایی صاحب پرنده و سایر افراد خانواده با عادات غذایی و رفتاری، نحوه نگهداری و به طور کلی یک آشنایی اولیه در مورد بیماری‌های پرنده و رفتار صحیح با اوست. اصل دوم رعایت اصول و مراقبت‌های بهداشتی است تا هم جلوی بیمار شدن پرنده گرفته شود و هم صاحب پرنده و سایر اعضای خانواده از بیماری‌های قابل‌انتقال از پرندگان به انسان حفاظت شوند. اگر این 2 اصل رعایت شود نگهداری از انواع پرنده‌ها شامل قناری، مینا، طوطی خاکستری یا کاسکو، انواع طوطی‌های سبز، عروس هلندی، فنچ و ... منعی نخواهد داشت.

چه کسانی بهتر است از داشتن پرنده در خانه صرف‌نظر کنند؟

افرادی که حساسیت‌های خاص دارند مثل حساسیت به پر یا مدفوع پرندگان، کسانی که به آسم و آلرژی مبتلا هستند، افراد دچار نقص سیستم ایمنی مثل مبتلایان به عفونت HIV و بیماری ایدز، افراد مبتلا به انواع سرطان‌ها که تحت شیمی‌درمانی قرار دارند، افراد بسیار مسن یا کسانی که عمل پیوند عضو انجام داده‌اند بهتر است از نگهداری پرنده به‌خصوص در آپارتمان‌های کوچک خودداری کنند.

قبل از خرید پرنده از سلامت آن مطمئن شوید

اگر قبل از خرید و نگهداری پرندگان در مورد آن اطلاعاتی به دست آورده باشید و هنگام خرید پرنده شناسنامه بهداشتی آن را از فروشنده بخواهید، در آن صورت مطمئن هستید پرنده سالم است و شما را بیمار نخواهد کرد. شناسنامه بهداشتی برای پرندگانی صادر می‌شود که دامپزشک آنها را معاینه کرده است. در این پرونده داروهایی که پرنده استفاده کرده، اقدام‌های پیشگیرانه‌ای که برایش انجام شده، واکسیناسیون پرنده و... ذکر شده است.

کدام قسمت از خانه برای نگهداری از پرندگان مناسب‌تر است؟

آپارتمان‌های کوچک امروزی جای زیادی برای نگهداری از پرندگان ندارند، درنتیجه قفس‏های کوچکی برای نگهداری از آنها انتخاب می‌شود. در حالی که هر چه فضای نگهداری از پرنده بازتر و وسیع‌تر باشد، پرنده احساس بهتری خواهد داشت و هر چه این قفس کوچک‌تر، تنگ‌تر و امکان جابجا شدن پرنده در آن کمتر باشد، او را بیشتر آزار می‌دهد و ممکن است برخی عادات و رفتارهای طبیعی خود را که در محیط طبیعت داشته از دست بدهد.

جای نگهداری از قفس نیز بسیار مهم است. به عنوان مثال آشپزخانه به هیچ‌وجه مکان مناسبی برای نگهداری از پرندگان نیست زیرا گازهای زیاد ناشی از پخت و پز، احتراق یا سوخت پکیج‌ها یا آبگرمکن‌هایی که در آنجا کار گذاشته شده وجود دارد. این گازها که بعضا سمی هستند، می‌توانند به پرنده آسیب برسانند. به‌خصوص اینکه برخی از این وسایل اکسیژن موردنیاز خود را از هوای داخل منزل تامین و برای انسان و پرنده مشکل ایجاد می‌کنند.

توصیه می‌شود قفس پرندگان را کنار درها و پنجره‌هایی که ورود و خروج هوا به‌خصوص در فصل زمستان به‌راحتی از آنها میسر است نیز قرار ندهید زیرا پرنده در معرض سرما قرار می‌گیرد و آسیب می‌بیند. از گذاشتن قفس پرنده‌ها به‌خصوص خانواده طوطی‌سانان اعم از طوطی‌های سبز یا کاسکو، عروس هلندی و... که به هوای گرم و خشک حساس هستند کنار وسایل گرمایشی از جمله شوفاژ و بخاری به شدت بپرهیزید زیرا این وسایل علاوه بر گرمایی که تولید می‌کنند باعث خشکی محیط خانه نیز می‌شوند. قرار گرفتن این پرندگان در چنین محیطی آنها را دچار افسردگی، پرریزی و خودخوری می‌کند. یعنی پرنده پرهای خود را می‌کند و اشتهایش را از دست می‌دهد و درنهایت بیمار می‏شود. برای بهبود این شرایط می‌توانید یک ظرف آب روی شوفاژ یا بخاری قرار دهید تا کمی محیط را مرطوب کند و تهویه مناسبی برای خانه در نظر بگیرید. بهترین محیط برای نگهداری پرندگان، محیطی است که تهویه هوا بدون جریان داشتن هوای خیلی سرد امکانپذیر باشد. از قرار دادن قفس پرنده در اتاق کودک به‌خصوص کودکان زیر 6 سال نیز خودداری کنید.

اتاق خواب نیز مکان مناسبی برای نگهداری از قفس پرنده نیست زیرا فضولات یا پرهای ریز پرنده می‌تواند در محیط پخش و وارد رختخواب‏ها شود و مشکلاتی برای افراد ایجاد کند.

نکته دیگر اینکه قفس پرنده را روی زمین نگذارید زیرا وقتی پرنده از پایین به انسان نگاه می‌کند می‌ترسد و دچار مشکل می‌شود بنابراین بهتر است قفس پرنده به‌خصوص پرنده‌های کوچک‌تر مانند فنچ و قناری را بالاتر از سطح زمین و در جایی قرار دهید که همسطح با صورت انسان یا کمی بالاتر از آن باشد.

اگر قفس پرنده را در بالکن منزل قرار داده‌اید آن را از نوسانات دمای روز و شب که گاهی به زیر صفر درجه سانتی‌گراد می‌رسد به‌وسیله پوشش‌هایی که جلوی باد و سرما را تا حدود زیادی می‌گیرند حفظ کنید. همچنین احتمال حضور گربه را در بالکن در نظر بگیرید و قفس را جای مناسبی قرار دهید که امکان دسترسی گربه به قفس فراهم نباشد.

فضولات پرنده را به موقع تمیز کنید

بهتر است فضولات پرنده به دقت و در زمان‌های مناسب جمع‌آوری و از محیط منزل خارج شود تا فضولاتش خشک و به صورت گردوغبار در فضای خانه منتشر نشود. اگر این کار مرتب و صحیح انجام شود و پرنده هم بیماری خاصی نداشته باشد معمولا مشکلی پیش نمی‌آید اما اگر پرنده بیمار باشد ممکن است فضولاتش باعث ایجاد آلرژی و حساسیت یا حتی انتقال بیماری‌های قارچی، انگلی یا باکتریایی به افراد خانواده شود. در رابطه با پرندگان آزادی که پشت پنجره‌ها، روی بام، در حیاط یا سایر قسمت‌های خانه مدفوع می‌کنند نیز دقت لازم را داشته باشید. مدفوع این پرنده‌ها هم حتما باید تمیز و جمع‌آوری شود زیرا ممکن است آنها نیز بیمار باشند. برای پاک کردن مدفوع این پرندگان می‏توانید از شوینده‌های معمولی استفاده کنید.

غذای پرندگان را از کجا تهیه کنیم؟

غذاهای خاصی برای بعضی از پرندگان وجود دارد که می‌توان آنها را از فروشگاه‌هایی که در سطح شهر وجود دارند یا داروخانه‌های دامپزشکی تهیه کرد. این غذاها از نظر انرژی، پروتئین، چربی و... تنظیم‌شده هستند و مواد موردنیاز پرنده را به بدن او می‌رسانند. البته برای بعضی از پرنده‌ها مثل طوطی‌ها یا مینا می‌توان از میوه‌های فصل یا گاهی اوقات از غذای خانه هم استفاده کرد. توجه داشته باشید برای رژیم غذایی هر پرنده باید به برخی نکات توجه کرد. مثلا در مورد مینا که طرفداران زیادی دارد دادن غذاهای حاوی آهن مضر است و اگر آهن بدنش بالا برود، به بیماری سختی مبتلا خواهد شد بنابراین صاحب پرنده باید از دادن این‌گونه غذاها به مینا خودداری کند. حتی به صاحبان مینا توصیه می‌کنیم هفته‌ای یک بار مقداری چای کمرنگ به پرنده‏شان بدهند تا میزان آهن خونش را کاهش دهد یا باید نمک را از جیره غذایی خانواده طوطی‌سانان به‌خصوص کاسکو حذف کرد. بهتر است از دادن خیار و کاهو هم به این گروه خودداری شود اما دادن مرکبات یا سایر میوه‌های فصل مخصوصا سیب منع خاصی ندارد.

اگر دامپزشک نیاز بداند و علائمی را در وضعیت پوشش ظاهری پرنده مثل وضعیت پوست، چروکیدگی، خشکی یا رطوبت زیاد، وضعیت چشم‌ها، منقار، پاها و... مشاهده کند که دلیل بر کمبودی در بدن پرنده باشد، مکمل‌های ویتامینی و معدنی برایش تجویز خواهد کرد اما پرندگان سالم که هیچ‌یک از این مشکلات را ندارند و اشتهایشان خوب است معمولا نیازی به استفاده از مکمل ندارند.

چه بیماری‌هایی پرندگان را تهدید می‌کند؟

یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌هایی که مردم را تهدید می‌کند و از پرندگان به انسان قابل‌انتقال است آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان است. البته در حال حاضر کشور ما عاری از این بیماری است اما اگر پرنده‌ای به این بیماری مبتلا شود بدون اینکه تحت درمان قرار بگیرد معدوم می‏شود. مهم‌ترین راه انتقال این بیماری مدفوع پرنده بیمار و تماس مستقیم با پرنده و سطوحی است که با آن تماس دارد زیرا ویروس آنفلوانزا به مقدار بسیار زیادی در مدفوع پرنده بیمار دفع می‌شود، اما پرنده‌ای که سرحال است، مشکل خس‌خس، سرفه، آبریزش بینی و ترشح دهانی ندارد، چشم‌های طبیعی، شفاف و بدون اشک‌ریزش دارد، کسل و گوشه‌گیر نیست و دچار بی‌اشتهایی و اسهال نشده معمولا خطری از نظر ابتلا به آنفلوانزا ندارد.

بیماری‌های دیگری هم در پرندگان وجود دارد که آنها هم ممکن است برای انسان خطرناک باشند مثل بیماری تب طوطی. البته میزان ابتلای انسان در این بیماری زیاد نیست ولی بسیاری از پرندگان مانند کبوتر، اردک، مرغابی و خانواده طوطی‌سانان به این بیماری مبتلا می‌شوند. علائم این بیماری در پرنده شامل اسهال، سرفه، ترشحات بینی و چشم و در انسان علائمی شبیه آنفلوانزا مانند تب و لرز بالا، سردرد شدید،‌ تنگی نفس و... است که اگر به موقع درمان نشود حتی ممکن است تهدیدکننده حیات باشد. سل نیز یک بیماری باکتریایی مشترک بین انسان و پرندگان است. ابتلای انسان به این بیماری از راه تماس با پرندگان خیلی شایع نیست و در صورت ابتلا معمولا درگیری موضعی می‌دهد نه بیماری سیستمیک خطرناک. بیماری قارچی مهمی هم که می‌تواند از پرنده به انسان به‌خصوص به افراد مبتلا به ایدز سرایت کند ناشی از قارچی به نام کریپتوکوکوس است. این قارچ باعث بیماری بسیار کشنده مننژیت در این افراد می‌شود. فضولات پرنده‌ای که به این قارچ مبتلا شده می‌تواند مخزن کریپتوکوکوس باشد. این بیماری بیشتر در کبوتر دیده می‌شود.

از بیماری‌های انگلی هم می‌توان به شپش‌ها اشاره کرد. اگر شپش پرنده به کودک خردسال به‌خصوص دختربچه‌ها منتقل شود ممکن است به راحتی آن را به سایر کودکان در مهدکودک یا مدرسه منتقل کند.

از بیماری‌های دیگر می‌توان به سالمونلوز، کلی‌باسیلوس و ژیاردیازیس اشاره کرد که می‌توانند در انسان اسهال، درد شکمی، التهاب روده، تهوع، استفراغ و تب ایجاد کنند.

توصیه‌ها

1. بعد از تماس با پرنده یا تمیز کردن قفس، دست‌هایتان را با آب و صابون بشویید.

2. به محض دیدن علائم بیماری در پرنده مثل کسلی و بی‌حالی، گوشه‌گیری، بی‌اشتهایی و اسهال هر چه سریع‌تر او را نزد دامپزشک ببرید و برای تماس با پرنده یا تمیز کردن قفس حتما از دستکش استفاده کنید.

3. به هیچ‌وجه ظرف مشترکی با پرنده نداشته باشید. مثلا اجازه ندهید پرنده‌تان از ظرف غذا یا آب شما استفاده کند یا برعکس. این کار در صورتی که پرنده بیمار باشد باعث انتقال عوامل بیماری‌زا به بدن شما خواهد شد. به‌خصوص اینکه برخی افراد عادت دارند پرنده را ببوسند. این کار به هیچ وجه بهداشتی نیست و باید جدا از انجام آن بپرهیزید.

4. از شستن ظروف آب و غذای پرنده، قفس یا سایر اجزای آن در سینک ظرفشویی خودداری کنید.

5. به طور دوره‌ای و مرتب پرنده را برای معاینه و چکاپ نزد دامپزشک ببرید. فواصل بین معاینات به نوع و گونه پرنده بستگی دارد که دامپزشک آن را به شما اعلام خواهد کرد. ضمن اینکه بهتر است هر 6 ماه یکبار از دامپزشک در مورد جیره غذایی، وضعیت ظاهری پرنده، تولیدمثل، مکمل‌ها یا سرگرمی‌های جدیدی که می‌توان برای پرنده ایجاد کرد سوال کنید.